W niniejszym artykule zostanie wyjaśnione kogo należy zaliczyć do osób wykonujących zawód medyczny w rozumieniu ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (dalej: „ustawa o działalności leczniczej”). Wspomniane zostaną także środki zapobiegawcze podejmowane, w stosunku do osób zatrudnionych w podmiocie leczniczym, przeciwko chorobom i zakażeniom.

Osoby wykonujące zawód medyczny w rozumieniu ustawy o działalności leczniczej

W pierwszej kolejności należy wskazać, że zgodnie z ustawą o działalności leczniczej, osobę wykonującą zawód medyczny definiuje się jako „osobę uprawnioną na podstawie odrębnych przepisów do udzielania świadczeń zdrowotnych oraz osobę legitymującą się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny.” (art. 2 ust. 1 pkt 2). Zatem z powyższego wynika wyraźny podział na dwie kategorie osób wykonujących zawód medyczny:

1. 1. osoby uprawnione na podstawie odrębnych przepisów do udzielania świadczeń zdrowotnych,
2. 2. osoby legitymujące się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny.

Pierwszą kategorię podmiotów przedstawionych powyżej stanowią „osoby uprawnione” (tak Karkowska, Dorota. 1.3.2. Zakres podmiotowy pojęcia „zawód medyczny”. W: Zawody medyczne. LEX, 2012.). Osobami uprawnionymi do udzielania świadczeń zdrowotnych na podstawie odrębnych ustaw są, jak już wskazano w artykule: „Formy zatrudnienia personelu w podmiocie leczniczym”, m.in. lekarze i lekarze dentyści, diagności laboratoryjni, pielęgniarki i położne, ratownicy medyczni, felczerzy i technicy dentystyczni. Jak wynika z powyższego w samej ustawie o działalności leczniczej, przy określaniu osoby wykonującej zawód medyczny, nie sprecyzowano, jakie wykształcenie świadczyć miałoby o wspomnianych uprawnieniach. Ustawa rozróżnia jedynie sytuację prawną pracowników wykonujących zawód medyczny i posiadających wyższe wykształcenie oraz pracowników wykonujących zawód medyczny i nieposiadających wyższego wykształcenia w zakresie np. możliwości zobowiązania do świadczenia dyżurów medycznych czy do zawarcia klauzuli opt-out jedynie pracowników wykonujących zawód medyczny i posiadających wyższe wykształcenie, zatrudnionych w podmiocie leczniczym (por. artykuł: „Czas pracy pracowników zatrudnionych w podmiocie leczniczym”).

Z kolei kwestie kwalifikacji osób zatrudnionych w podmiocie leczniczym ustawodawca uregulował wyłącznie dla pracowników publicznego sektora opieki zdrowotnej, w rozporządzeniu wykonawczym Ministra Zdrowia z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami, wydanego na podstawie art. 50 ust. 5 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112, poz. 654 i Nr 149, poz. 887.). „W świetle przepisów rozporządzenia osobą posiadającą wykształcenie medyczne jest osoba, która uzyskała: 1) wyższe wykształcenie medyczne, czyli posiada tytuł zawodowy nadawany absolwentom uczelni medycznych i podstawowych jednostek organizacyjnych innych uczelni, działających w dziedzinie nauk medycznych; 2) średnie wykształcenie medyczne, czyli uzyskała tytuł inny niż tytuł zawodowy, nadawany absolwentom publicznych szkół medycznych i niepublicznych szkół medycznych o uprawnieniach szkół publicznych.” (Karkowska, Dorota. 1.3.2. Zakres podmiotowy pojęcia „zawód medyczny”. W: Zawody medyczne. LEX, 2012.). Załącznik do powyższego rozporządzenia zawiera wymagania dotyczące kwalifikacji, jakie spełnić musi osoba zamierzająca objąć konkretne stanowisko pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami. Wymagania takie zostały określone nie tylko dla osób zajmujących się tzw. działalnością podstawową jak lekarze czy pielęgniarki, ale również dla osób zatrudnionych w obszarach administracji, obsługi technicznej, ekonomicznej czy gospodarczej. Dla przykładu, aby zostać „Specjalistą pielęgniarką” należy wcześniej uzyskać:

• tytuł magistra na kierunku pielęgniarstwo i tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa lub promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej, lub organizacji i zarządzania, lub w innej dziedzinie mającej zastosowanie w ochronie zdrowia;
• tytuł zawodowy magistra w zawodzie, w którym może być uzyskiwany tytuł specjalisty w dziedzinie mającej zastosowanie w ochronie zdrowia i licencjat pielęgniarstwa lub średnie wykształcenie medyczne w zawodzie pielęgniarka i tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa lub promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej, lub organizacji i zarządzania, lub w innej dziedzinie mającej zastosowanie w ochronie zdrowia;
• licencjat pielęgniarstwa i tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa lub promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej, lub organizacji i zarządzania;
• średnie wykształcenie medyczne w zawodzie pielęgniarka i tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa lub promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej, lub organizacji i zarządzania.

Wymogi dotyczące wykształcenia ordynatora (lekarza kierującego oddziałem) i jego zastępcy zostały natomiast określone jako „tytuł zawodowy lekarza lub lekarza dentysty i tytuł specjalisty lub specjalisty II stopnia w dziedzinie medycyny zgodnej z profilem oddziału lub w dziedzinie pokrewnej”. Powyższe przykłady oraz pozostała, kompleksowa regulacja w tej materii znajduje się w załączniu do ww. rozporządzenia.

Do drugiej kategorii, tj. do osób legitymujących się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny należą m.in. asystentki dentystyczne, dietetycy, fizjoterapeuci, higieniści dentystyczni, logopedzi, masażyści, opiekunowie medyczni, ortoptyści, protetycy słuchu, psychoterapeuci, technicy elektroradiolodzy, technicy ortopedzi i terapeuci zajęciowi (S. Molęda. Działalność lecznicza lekarzy, Biblioteka pulsu medycyny, Medicine Today Poland Sp. z o.o., Warszawa 2012).

Ponadto, należy zauważyć, że w ustawie o działalności leczniczej brakuje szczególnej regulacji dotyczącej stanu zdrowia osób pracujących w zakładzie leczniczym. Należy więc sięgnąć do regulacji ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, która reguluje m.in. zasady i tryb zapobiegania oraz zwalczania zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, w tym zasady i tryb rozpoznawania i monitorowania sytuacji epidemiologicznej oraz podejmowania działań przeciwepidemicznych i zapobiegawczych w celu unieszkodliwienia źródeł zakażenia, przecięcia dróg szerzenia się zakażeń i chorób zakaźnych oraz uodpornienia osób podatnych na zakażenie. W podmiotach leczniczych ryzyko zakażenia nie odnosi się wyłącznie do tzw. białego personelu (pracowników medycznych) czyli do pielęgniarek i lekarzy, ale także do personelu niemedycznego, mającego bezpośredni kontakt z chorymi jak np. recepcjoniści czy sekretarki medyczne. Zgodnie bowiem z 6 ust. 5 przywołanego powyżej rozporządzenia, obowiązkowym badaniom sanitarno-epidemiologicznym podlegają osoby podejmujące lub wykonujące prace, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby. Koszty przeprowadzenia badań epidemiologiczno-sanitarnych u osób zatrudnionych w podmiocie leczniczym są finansowane przez ten podmiot, niezależnie od tego czy jest w danym stosunku pracodawcą (zawiera z zatrudnionymi umowy o pracę) czy też zlecającym wykonanie prac (w przypadku stosunków na podstawie umowy cywilnoprawnej) (więcej o rozróżnieniu umowy o pracę od umów cywilnoprawnych w artykule: „Umowa o pracę a umowa cywilnoprawna”). Poza badaniami, w celu zapobiegania szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych wśród osób zatrudnionych w podmiocie leczniczym, narażonych na działanie biologicznych czynników chorobotwórczych przeprowadza się zalecane szczepienia ochronne wymagane przy wykonywaniu czynności zawodowych na koszt pracodawcy lub zlecającego wykonanie prac. Ponadto, kierujący podmiotem leczniczym ma obowiązek informować pracownika lub osobę mającą wykonywać pracę, narażonych na działanie biologicznych czynników chorobotwórczych, przed podjęciem czynności zawodowych o rodzaju zalecanego szczepienia ochronnego wymaganego przy wykonywaniu czynności zawodowych.