Niniejszy artykuł dotyczy kontroli przeprowadzanej przez Ministra Zdrowia względem podmiotów leczniczych w zakresie zgodności z prawem lub pod względem medycznym, oraz procedury nadzoru nad podmiotem leczniczym niebędącym przedsiębiorcą, sprawowanego przez podmiot tworzący. W artykule wskazano m.in. jakie działania mogą podejmować podmioty kontrolujące, a także pokrótce opisano procedurę przeprowadzania kontroli.

Kontrola działalności podmiotów leczniczych

Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011r. o działalności leczniczej (dalej: „ustawa o działalności leczniczej”) przyznaje Ministrowi Zdrowia kompetencje w zakresie kontroli działalności podmiotów leczniczych. Zgodnie z art. 118 ust. 1 tej ustawy, Minister Zdrowia ma prawo do przeprowadzania kontroli podmiotów leczniczych w dwóch zakresach, tj. pod względem zgodności z prawem oraz pod względem medycznym. Nadto, w art. 121 tej ustawy przewidziano dodatkową instytucję nadzoru podmiotu tworzącego nad podmiotem leczniczym niebędącym przedsiębiorcą.

Kontrola pod względem zgodności z prawem

W ramach kontroli dotyczącej zgodności z prawem, Minister Zdrowia jest uprawniony w szczególności do wizytacji pomieszczeń, obserwowania czynności związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych w sposób nienaruszający praw pacjenta, oceny uzyskanej dokumentacji medycznej, oceny informacji i dokumentacji innej niż dokumentacja medyczna, oceny realizacji zadań określonych w regulaminie organizacyjnym w zakresie dostępności i jakości udzielanych świadczeń zdrowotnych a także w innym zakresie, oraz oceny gospodarowania mieniem i środkami publicznymi (art. 118 ust. 2 ustawy o działalności leczniczej).

Należy jednak pamiętać, że niektóre z wyżej wymienionych czynności kontrolnych mogą być realizowane jedynie przez osobę wykonującą zawód medyczny. Są to działania polegające na obserwowaniu czynności związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych w sposób nienaruszający praw pacjenta, a także dokonywanie oceny uzyskanej dokumentacji medycznej i oceny realizacji zadań określonych w regulaminie organizacyjnym w zakresie dostępności i jakości udzielanych świadczeń zdrowotnych (art. 118 ust. 4 ustawy o działalności leczniczej).

W doktrynie przyjmuje się, że skoro kontrola ta ma być prowadzona pod względem zgodności z prawem, to powinna być prowadzona zarówno pod względem zgodności z obowiązującymi powszechnie przepisami, jak i pod względem legalności, czyli np. zgodnie z przyjętymi aktami wewnętrznymi, wyrokami, decyzjami administracyjnymi i zawartymi umowami (tak wskazał m.in. M. Dercz w Komentarzu: Dercz Maciej, Rek Tomasz, Ustawa o działalności leczniczej. Komentarz, wyd. II, opublikowano: LEX 2014).

Kontrola pod względem medycznym

Katalog czynności przewidzianych dla Ministra Zdrowia w zakresie kontroli podmiotów leczniczych pod względem medycznym, w przeważającej części pokrywa się ze wskazanym wyżej katalogiem czynności przewidzianych dla kontroli pod względem zgodności z prawem. Dopuszczalne działania kontrolne, w tym przypadku, to wizytacja pomieszczeń, obserwowanie czynności związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych w sposób nienaruszający praw pacjenta, ocena uzyskanej dokumentacji medycznej oraz ocena realizacji zadań określonych w regulaminie organizacyjnym w zakresie dostępności i jakości udzielanych świadczeń zdrowotnych (art. 118 ust. 2 ustawy o działalności leczniczej). Co więcej, również w przypadku takiej kontroli, wszystkie wyżej wskazane działania kontrolne, poza wizytacją pomieszczeń, muszą być prowadzone przez osobę wykonującą zawód medyczny (art. 118 ust. 4 ustawy o działalności leczniczej).

Ponadto, odnosząc się do zakresu przeprowadzanej kontroli pod względem medycznym, warto przytoczyć pogląd doktryny, zgodnie z którym kontrola taka powinna być prowadzona tylko w tym zakresie, jaki został uznany za obowiązujący w ustaleniach zasad sztuki medycznej opartych na podstawach prawnych, a nie tylko na bazie zaleceń wydawanych przez działające w formie stowarzyszeń różnego rodzaju towarzystwa medyczne. W sytuacji np. braku powszechnej standaryzacji procesu udzielania świadczeń zdrowotnych, ustalenia dokonywane w ramach towarzystw medycznych nie są wystarczające, aby uznać je za powszechnie obowiązujące lekarzy oraz pacjentów (tak wskazał M. Dercz w Komentarzu: Dercz Maciej, Rek Tomasz, Ustawa o działalności leczniczej. Komentarz, wyd. II, opublikowano: LEX 2014).

Zlecanie przeprowadzenia kontroli

W myśl art. 119 ustawy o działalności leczniczej, Minister Zdrowia może zlecać innym podmiotom przeprowadzenie kontroli działalności leczniczej w zakresie zgodności z prawem oraz pod względem medycznym. Podmiotami tymi są: wojewoda, konsultant krajowy (o którym mowa w ustawie z dnia 6 listopada 2008 r. o konsultantach w ochronie zdrowia, Dz.U. z 2017r. poz. 890 z późn. zm.) oraz jednostka organizacyjna podległa lub nadzorowana przez Ministra. Ponadto Minister Zdrowia ma możliwość zlecenia, na podstawie umowy, odpłatnego przeprowadzenia jednorazowej kontroli działalności pod względem medycznym, takim podmiotom jak organy samorządów zawodów medycznych, medyczne towarzystwa naukowe, uczelnie medyczne, instytuty badawcze i specjaliści z poszczególnych dziedzin medycyny (art. 119 ust. 2 ustawy o działalności leczniczej). Przy czym umowa, o której mowa powyżej, powinna zawierać przede wszystkim określenie terminu przeprowadzenia kontroli oraz wysokości wynagrodzenia za jej przeprowadzenie (art. 119 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej).

Podkreślić jednak należy, że kontrola zlecona konsultantowi krajowemu, organowi samorządu zawodów medycznych, medycznemu towarzystwu naukowemu, uczelni medycznej czy instytutowi badawczemu, musi być przeprowadzona przez osoby wykonujące zawód medyczny. Jednocześnie kontrola zlecona wojewodzie może być podzlecona przez wojewodę konsultantom wojewódzkim albo jednostkom organizacyjnym podległym lub nadzorowanym przez wojewodę (art. 119 ust. 3 ustawy o działalności leczniczej).

Nadzór nad podmiotem leczniczym niebędącym przedsiębiorcą

Ustawodawca w ustawie o działalności leczniczej przewidział również instytucję nadzoru nad podmiotem leczniczym niebędącym przedsiębiorcą. Nadzór taki sprawuje, zgodnie z art. 121 tej ustawy, podmiot tworzący, tj. podmiot albo organ, który utworzył podmiot leczniczy w formie samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej, jednostki budżetowej albo jednostki wojskowej (art. 2 ust. 1 pkt 6 ustawy o działalności leczniczej). Podmiot tworzący ma obowiązek sprawować nadzór nad zgodnością działań podmiotu leczniczego niebędącego przedsiębiorcą z przepisami prawa, statutem i regulaminem organizacyjnym oraz pod względem celowości, gospodarności i rzetelności. W ramach nadzoru podmiot ten może żądać informacji, wyjaśnień oraz dokumentów od organów podmiotu leczniczego niebędącego przedsiębiorcą oraz dokonuje kontroli i oceny działalności tego podmiotu. Jednocześnie wskazane wyżej kontrola i ocena, powinny obejmować realizację zadań określonych w regulaminie organizacyjnym i statucie, dostępność i jakość udzielanych świadczeń zdrowotnych, prawidłowość gospodarowania mieniem oraz środkami publicznymi oraz gospodarkę finansową.

W razie stwierdzenia w toku kontroli niezgodnych z prawem działań kierownika, podmiot tworzący ma obowiązek wstrzymać ich wykonanie oraz zobowiązać kierownika do ich zmiany lub cofnięcia. W przypadku niedokonania zmiany lub cofnięcia tych działań w wyznaczonym terminie, podmiot tworzący może rozwiązać z kierownikiem stosunek pracy albo umowę cywilnoprawną.

Przeprowadzanie kontroli

Kontrole podmiotów leczniczych przeprowadza się na podstawie upoważnienia udzielonego kontrolującemu przez Ministra Zdrowia albo przez podmiot tworzący, w zależności od rodzaju kontroli. W ramach tego upoważnienia, kontrolujący ma prawo wstępu do pomieszczeń podmiotu leczniczego, wglądu do dokumentów i innych materiałów związanych z działalnością podmiotu leczniczego, przeprowadzania oględzin, sprawdzania przebiegu określonych czynności, żądania od kierownika i pracowników podmiotu leczniczego ustnych i pisemnych wyjaśnień oraz zabezpieczania dowodów (art. 122 ust. 1 i 2 ustawy o działalności leczniczej).

Podczas kontroli na kierowniku podmiotu leczniczego spoczywa szereg obowiązków (art. 122 ust. 3 ustawy o działalności leczniczej), takich jak:

• obowiązek niezwłocznego przedstawiania na żądanie kontrolującego wszelkich dokumentów i materiałów niezbędnych do przeprowadzenia kontroli oraz zapewnienia terminowego udzielania wyjaśnień przez pracowników,
• obowiązek zapewnienia warunków i środków niezbędnych do sprawnego przeprowadzenia kontroli, w szczególności udostępniania, w miarę możliwości, oddzielnych pomieszczeń z odpowiednim wyposażeniem,
• obowiązek sporządzenia na żądanie kontrolującego niezbędnych do kontroli odpisów, kserokopii lub wyciągów z dokumentów oraz zestawień i obliczeń opartych na dokumentach.

Z przeprowadzonej kontroli sporządza się wystąpienie pokontrolne. Na podstawie ustaleń kontroli podmiot tworzący albo Minister Zdrowia (w zależności od tego, który podmiot przeprowadzał kontrolę) mogą przedstawić kierownikowi w wystąpieniu pokontrolnym zalecenia pokontrolne nakazujące usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości (art. 122 ust. 4 i 5 ustawy o działalności leczniczej).

Szczegółowy sposób i tryb przeprowadzania kontroli wskazanych w niniejszym artykule, został uregulowany w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 20 grudnia 2012r. w sprawie sposobu i trybu przeprowadzania kontroli podmiotów leczniczych (Dz. U. z 2015, poz. 1331).