W niniejszym artykule zostanie omówiony wpływ obywateli na proces tworzenia prawa z wykorzystaniem narzędzi informatycznych, tj. za pośrednictwem stron internetowych. Omówiono strukturę trzech portali internetowych: „Mam zdanie”, strony internetowej Obywatelskiego Forum Legislacji i strony http://konsultacje.ngo.pl/. Wskazano również na zasady, które powinny być przestrzegane podczas przeprowadzania konsultacji społecznych.

Wpływ obywateli na tworzenie prawa w Polsce z wykorzystaniem narzędzi informatycznych.

Jak pisano w artykule „Wpływy obywateli na tworzenie prawa w Polsce” wpływ obywateli na tworzenie prawa w Polsce może przejawiać się m.in. poprzez wykonywanie inicjatywy ustawodawczej (szerzej artykuł: „Wykonywanie inicjatywy ustawodawczej przez obywateli”), udział w protestach i inicjatywach lokalnych. Oprócz tego, obywatele mogą również wpływać na proces tworzenia prawa poprzez narzędzia informatyczne, w szczególności za pośrednictwem stron internetowych. W dobie coraz lepiej rozwiniętej technologii, część konsultacji społecznych odbywa się poprzez portale internetowe. Obywatele mogą w ten sposób angażować się zarówno w działalność państwa jak i swoich regionów. Niewątpliwą zaletą takiego sposobu udziału obywateli w procesie tworzenia prawa jest łatwy i powszechny dostęp do platform prowadzących konsultacje społeczne, a także szybkość ich działania. Ze względu na ograniczone ramy niniejszego artykułu, szczegółowo zostanie omówione funkcjonowanie trzech portali internetowych: „Mam zdanie”, strony Obywatelskiego Forum Demokracji i strony http://konsultacje.ngo.pl/.

Pierwszym ogólnopolskim serwisem internetowym poświęconym prowadzeniu otwartych konsultacji społecznych jest portal „Mam Zdanie” (https://mamzdanie.org.pl). Działa on od 2010 roku. Celem tego serwisu jest zapewnienie przejrzystości tworzenia aktów prawnych. Obecnie portal ten jest dostępny zarówno na poziomie ogólnopolskim jak i lokalnym. Portal ten od początku swojego funkcjonowania był poświęcony konsultacjom ogólnopolskim, dopiero po kilku latach wzbogacono go o możliwość udziału w konsultacjach społecznych także na poziomie lokalnym. Konsultacje ogólnopolskie obejmują swoim zakresem terytorium całej Polski. Każdy użytkownik, który założył konto na stronie internetowej: www.mamzdanie.org.pl może utworzyć własne konsultacje. Najczęściej podmiotami inicjującymi konsultacje społeczne są organizacje pozarządowe i instytucje publiczne centralnego szczebla. Korzystanie z platformy konsultacji ogólnopolskich jest bezpłatne. (https://mamzdanie.org.pl/apex/f?p=600:CZYM_JEST_MAMZDANIE:::NO:RP::, dostęp: 16.07.2018 r.).

Natomiast profil konsultacji lokalnych jest adresowany do gmin, które chcą prowadzić dialog ze swoimi mieszkańcami. Aby utworzyć profil konsultacji lokalnych niezbędna jest inicjatywa organizatora konsultacji, czyli władz lokalnych. Na stronie internetowej znajduje się informacja, że po zebraniu 3 wiadomości od mieszkańców danej gminy, zespół „Mam zdanie” wystosuje oficjalne pismo do wójta, burmistrza lub prezydenta miasta w celu zachęcenia go do wprowadzenia lokalnego profilu konsultacji Mam zdanie. Niewątpliwą zaletą wprowadzenia w gminie lokalnej platformy „Mam zdanie” jest możliwość prostego i nieskomplikowanego tworzenia nowych konsultacji. Informacje o konsultacjach na poziomie lokalnym są gromadzone w jednym miejscu, a osoby zarejestrowane w systemie są powiadamiane automatycznie o nowych konsultacjach. Zaletą portalu jest również anonimowość osób biorących udział w konsultacjach. Wersja podstawowa platformy odnoszącej się do konsultacji na poziomie lokalnym jest dostępna bezpłatnie, ta nieco bardziej zaawansowana jest dostępna za niewielką opłatą. (https://mamzdanie.org.pl/apex/f?p=600:CZYM_JEST_MAMZDANIE:::NO:RP::, dostęp: 16.07.2018 r.).

Wchodząc na portal internetowy „Mam zdanie” można wybrać opcję, czy występuje się jako uczestnik konsultacji lub jej organizator. Obywatel, wybierając opcję uczestnika konsultacji powinien założyć konto na portalu. Wtedy ma możliwość wyboru sprawy, w której chce się wypowiedzieć. Kolejno, osoba biorąca udział w konsultacjach społecznych ma możliwość poznania zdania innych osób biorących udział w konsultacjach, a także ma dostęp do podsumowania konsultacji. Obywatel ma również możliwość udostępnienia konsultacji, w celu zachęcenia innych do wyrażenia swojej opinii w tym zakresie. Wszystkie opinie zamieszczone na portalu są dostępne dla osób odwiedzających serwis, w tym także dla organizatora konsultacji. Po zakończeniu konsultacji, jej organizator ma możliwość (a czasem nawet obowiązek) odniesienia się do uwag zgłoszonych przez obywateli co do treści projektu. Po zakończeniu konsultacji dotyczącej danego aktu prawnego, jego projekt wraz z przedstawionymi opiniami są przenoszone do ogólnopolskiego archiwum konsultacji. (https://mamzdanie.org.pl/apex/f?p=600:CZYM_JEST_MAMZDANIE:::NO:RP::, dostęp: 16.07.2018 r.) Przykładowo, ostatnimi dokumentami, nad którymi zakończono konsultacje społeczne są projekt regulaminu konkursu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich w 2017 r. i program współpracy Ministerstwa Gospodarki z organizacjami pozarządowymi.

W zakresie zagadnienia wpływu obywateli na proces stanowienia prawa wskazać należy na działania Obywatelskiego Obserwatorium Demokracji, stanowiącego inicjatywę organizacji pozarządowych. Celem działalności Obywatelskiego Obserwatorium Legislacji jest działanie na rzecz ochrony praw człowieka, demokracji, a także wpływ na jakość stanowionego prawa (http://obserwatoriumdemokracji.pl/o-nas/,dostęp:16.07.2018r.). Na stronie internetowej http://obserwatoriumdemokracji.pl/opinie-prawne/ zamieszczane są opinie, ekspertyzy oraz stanowiska organizacji pozarządowych dotyczące aktów prawnych odnoszących się do swobód obywatelskich. Opinie prawne odnoszą się w szczególności do kwestii cudzoziemców, oświaty, procesu stanowienia prawa, sądownictwa, wyborów, a także zdrowia. Obywatel wchodząc na ww. stronę internetową ma możliwość zgłoszenia opinii, apelu lub stanowiska. W tym celu zobowiązany jest do wypełnienia formularza, który zawiera wskazanie ustawy, której dotyczy opinia, a także link do strony internetowej, na której opinia została zamieszczona. Inicjatywa ta ma charakter otwarty, co oznacza, że każdy może przyczynić się do uzupełnienia strony o opinie i dokumenty.

Kolejną stroną internetową poświęconą konsultacjom społecznych jest: http://konsultacje.ngo.pl/. Serwis ten powstał w celu upowszechniania informacji o konsultacjach odbywających się na różnych szczeblach i obejmujących różnorodne zagadnienia. Przykładowo, na stronie zamieszczone są informacje o konsultacjach prowadzonych w zakresie kultury, edukacji, środowiska, polityki społecznej i rynku pracy. Możliwy jest również wgląd do kalendarza, który zawiera projekty, które mogą być obecnie konsultowane. Uwagi do projektów mogą być przedstawiane przez obywateli za pośrednictwem zamieszczonego na stronie adresu mailowego, w określonym terminie. Na dzień sporządzania niniejszego artykułu, konsultowany jest np. projekt ustawy o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych w ramach rządowego projektu „Dostępność Plus”. Termin na zgłaszanie uwag wyznaczony został do dnia 2 sierpnia 2018 r. Ponadto, możliwe jest również zamówienie newslettera, obejmującego wszystkie wiadomości dostępne na portalu lub z zakresu prawa i porad dla organizacji pozarządowych. Można również zamówić newsletter obejmujący informacje z danego regionu. Co istotne, w ramach informacji specjalnych, dostępny jest newsletter dotyczący konsultacji społecznych, który rozsyłany jest w czwartki. Do zamówienia newslettera niezbędne jest podanie swojego adresu mailowego.

W kontekście prowadzenia konsultacji społecznych za pośrednictwem stron internetowych należy zwrócić uwagę na zasady obowiązujące w tym zakresie. Wskazać należy, że istotne jest powołanie się na Siedem Zasad Konsultacji, będących częścią Kodeksu Konsultacji opracowanego przez ekspertów oraz przedstawicieli administracji podczas warsztatu Kongres Wolności w Internecie. Zgodnie z Kodeksem Konsultacji, konsultacje powinny być prowadzone z zachowaniem zasad dobrej wiary. Oznacza to, że strony powinny dążyć do porozumienia i zrozumienia racji przeciwnej strony. Powszechność konsultacji przejawia się tym, że każdy obywatel może wziąć w nich udział i wyrazić swoje zdanie co do przedmiotu konsultacji. Przejrzystość konsultacji wiąże się z rzetelnością przekazywanej informacji w zakresie celu, przebiegu i wyniku konsultacji społecznych. Nieodłączną cechą prawidłowych konsultacji jest ich responsywność. Dzięki temu, każdy obywatel zgłaszający swoją opinię w zakresie konsultowanego zagadnienia powinien otrzymać informację zwrotną. Zasada koordynacji oznacza, że konsultacje powinny być prowadzone przez wyznaczoną do tego osobę. Przewidywalność konsultacji wiąże się natomiast z tym, że powinny być one prowadzone od początku procesu legislacyjnego w sposób przejrzysty, czytelny i uporządkowany. Ostatnią zasadą prawidłowych konsultacji jest poszanowanie interesu ogólnego, co oznacza, że decyzje podejmowane w wyniku konsultacji powinny uwzględniać interes wszystkich obywateli. Jedynie przestrzeganie wyżej wymienionych zasad konsultacji gwarantuje rzetelność oraz prawidłowość ich przeprowadzenia, co powinno być w szczególności uwzględniane, gdy takie konsultacje prowadzone są z wykorzystaniem narzędzi informatycznych, tj. za pośrednictwem stron internetowych.