W niniejszym artykule czytelnik dowie się o historii i genezie działalności lobbingowej w Polsce i na świecie, pozna podstawowe definicje wynikające z ustawy o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa oraz zapozna się z pozytywnymi i negatywnymi cechami działalności lobbingowej.

Działalność lobbingowa – omówienie pojęcia

Lobbing, według słownika języka polskiego, to wywieranie wpływu na organy władzy państwowej w interesie określonych grup politycznych, gospodarczych lub społecznych (https://sjp.pwn.pl/sjp/lobbing;2566240.html). Z lobbingiem mamy do czynienia praktycznie od zarania dziejów, już w czasach starożytnych, grupy obywateli i ich organizacje wywierały wpływ na decyzje polityczne i prawodawcze, uciekając się przy tym do różnych, często nielegalnych metod, które jednak ciężko przyrównać do współcześnie rozumianego lobbingu. Geneza pojęcia „lobbing” wywodzi się z Wielkiej Brytanii, samo słowo „lobbing” oznacza czynności podejmowane w miejscu określanym jako lobby. W brytyjskiej Izbie Gmin i innych parlamentach to hall wejściowy czy też pomieszczenie dostępne dla publiczności, które może służyć kontaktom między deputowanymi a osobami niebędącymi członkami parlamentu (A. Kubiak, Lobbing w polskim prawie i praktyce, „Annales. Etyka w Życiu gospodarczym” 16/2013, str. 131-144.). Najprężniej, działalność lobbingowa rozwinęła się w Stanach Zjednoczonych, gdzie na jednego parlamentarzystę przypada nawet ponad 100 lobbystów. Do tej pory, w Stanach Zjednoczonych nie udało się ograniczyć zjawiska lobby. Ma to swoje źródło przede wszystkim w ukształtowanej tradycji, która wynika z przekonania Amerykanów, że stanowi ono realizację jednego z zapisów pierwszej poprawki konstytucyjnej, która zagwarantowała obywatelom prawo do zgłaszania petycji do władz (P. Deszczyński Rozwój lobbingu w Polsce „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny Socjologiczny” Rok LXVII 4/2005, str. 207-221.).

W Polsce, do 2006 roku (wejście w życie ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa, dalej: „ustawa lobbingowa”) nie było jednego aktu prawnego, który regulowałby działalność lobbingową. Poszczególne regulacje znajdowały się w różnych ustawach, w tym między innymi w ustawie o wykonywaniu mandatu posła i senatora, czy w ustawie o służbie cywilnej. W okresie po transformacji gospodarczej, wobec pojawiania się negatywnych przykładów związków polityki z gospodarką, jak na przykład tak zwana „Afera Rywina”, postanowiono rozpocząć pracę nad ustawą regulującą działalność lobbingową, w celu uniknięcia podobnych patologii w przyszłości. Efektem tych prac było powstanie, liczącej sobie 24 artykuły, ustawy o działalności lobbingowej. Ustawa ta określa zasady jawności działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa, zasady wykonywania zawodowej działalności lobbingowej, formy kontroli zawodowej działalności lobbingowej oraz zasady prowadzenia rejestru podmiotów wykonujących zawodową działalność lobbingową (art. 1 ustawy lobbingowej). Na gruncie ustawy można znaleźć również definicję działalności lobbingowej, w myśl której działalnością lobbingową jest „każde działanie prowadzone metodami prawnie dozwolonymi zmierzające do wywarcia wpływu na organy władzy publicznej w procesie stanowienia prawa” (art. 2 ust. 1 ustawy lobbingowej). Z kolei poprzez zawodową działalność lobbingową należy rozumieć zarobkową działalność lobbingową prowadzoną na rzecz osób trzecich w celu uwzględnienia w procesie stanowienia prawa interesów tych osób (art. 2 ust. 2 ustawy lobbingowej). Zawodowa działalność lobbingowa może być wykonywana przez przedsiębiorcę albo przez osobę fizyczną niebędącą przedsiębiorcą na podstawie umowy cywilnoprawnej (art. 2 ust. 3 ustawy lobbingowej). Warto wspomnieć, że wąska definicja zawodowej działalności lobbingowej jest uważana za bardzo dużą wadę ustawy o działalności lobbingowej, ponieważ łatwo można ominąć przepis wymagający prowadzenie działalności na rzecz osób trzecich, poprzez założenie własnej organizacji lub stowarzyszenia i takim sposobem, nie będąc lobbystą w myśl ustawy, można legalnie prowadzić działalność lobbingową (A. Kubiak Op. cit.).

Lobbystą najczęściej jest osoba, która:

• podejmuje starania, aby wywrzeć wpływ na różne decyzje rządowe, np.: przyznawanie dotacji, zawieranie umów, mianowanie na stanowiska, opracowywanie strategii;
• jest pracownikiem etatowym w przedsiębiorstwach prywatnych, w wydziałach odpowiedzialnych za kontakty z rządem;
• pracuje dla grup powołanych w celu załatwienia, popierania jednej, określonej sprawy;
• jest zatrudniona w organizacjach trzeciego sektora;
• jest zatrudniona w firmach prowadzących kampanie reklamowe w różnych środkach masowego przekazu;
• jest zatrudniona w firmach prowadzących działalność lobbingową wobec rządu i parlamentu (A. Kubiak Op. cit.).

Działalność lobbingowa wzbudza wiele kontrowersji, jest naznaczona zarówno pozytywnymi jak i negatywnymi cechami. Do pozytywnych cech można zaliczyć:

• wypełnienie przestrzeni pomiędzy jednostką a państwem, a tym samym stwarzanie przesłanek do rozwoju społeczeństwa obywatelskiego;
• zwracanie uwagi na istotne, pojawiające się problemy i nowe wyzwania;
• wymuszanie dostępu do informacji publicznej;
• danie szansy na wyrównanie pozycji różnych grup, w tym dowartościowywanie grup słabszych;
• stwarzanie płaszczyzny kontaktów między obywatelami a elitami;
• pragmatyzowanie dyskursu ponad podziałami politycznymi czy ideologicznymi (A. Kubiak Op. cit.).

Wśród negatywnych cech lobbingu można wskazać:

• przyczynianie się do osłabiania ładu demokratycznego – swoboda w prezentacji interesów może faworyzować najsilniejsze grupy wpływu kosztem innych, słabszych, gorzej zorganizowanych, biedniejszych. Oligarchizacja wynikająca z ich siły może w efekcie narzucać partykularne interesy, sprzeczne z dobrem wspólnym;
• niekontrolowana bądź kontrolowana w sposób nieskuteczny działalność lobbystyczna może prowadzić do patologizacji życia społecznego poprzez korumpowanie przedstawicieli władzy przez lobbystów;
• w słabszych, mniej sprawnych państwach istnieje niebezpieczeństwo uzależnienia interesów państwowych od silnych, międzynarodowych grup nacisku, działających w interesie silnych, globalnych korporacji czy zagranicznych inwestorów (A. Kubiak Op. cit.).

Podsumowując, lobbing może być sprawnym narzędziem tworzenia i dostarczania argumentów do osób które odpowiadają za podejmowanie decyzji na najwyższych szczeblach. Do tej pory wpływ lobbingu na polską politykę należy uznać za pozytywny, jednak niepozbawiony istotnych wad, które w niedalekiej przyszłości powinny zostać znowelizowane lub usunięte z porządku prawnego.