W niniejszym artykule omówione zostaną możliwe formy zatrudnienia personelu w podmiotach leczniczych, z uwzględnieniem dopuszczalnych form zatrudnienia personelu medycznego oraz niemedycznego.

Formy zatrudnienia personelu w podmiocie leczniczym

W artykule „Umowa o pracę a umowa cywilnoprawna” wskazywaliśmy na podstawowe różnice pomiędzy tymi formami zatrudnienia. Powstaje pytanie czy w podmiocie leczniczym personel, zarówno medyczny jak i niemedyczny, dbający o kwestie administracyjne, organizacyjne czy techniczne, może być zatrudniony na podstawie zarówno umowy o pracę bądź umowy cywilnoprawnej. Czy może istnieją również inne formy na podstawie których można świadczyć pracę/usługi w podmiocie leczniczym?

W pierwszej kolejności należy wskazać, że zgodnie z ustawą z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (dalej: „ustawa o działalności leczniczej”), osobę wykonującą zawód medyczny definiuje się jako „osobę uprawnioną na podstawie odrębnych przepisów do udzielania świadczeń zdrowotnych oraz osobę legitymującą się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny.”. Pojęcie „wykonywanie zawodu medycznego" odnosi się do osób, które fachowo, stale i w celach zarobkowych zajmują się wykonywaniem zajęcia mającego związek z medycyną i które mają odpowiednie kwalifikacje. Przez kwalifikacje należy rozumieć zasób wiedzy i umiejętności wymaganych do udzielania świadczeń zdrowotnych (zob. A. Kolosa, Zdaniem Państwowej Inspekcji Pracy, PiZS 2000, nr 7-8, s. 54). Będą więc to lekarze, lekarze dentyści, pielęgniarki, położne, fizjoterapeuci, farmaceuci, diagności laboratoryjni oraz inny personel medyczny z wyższym oraz średnim wykształceniem.

Niektóre z zawodów medycznych zostały uregulowane w odrębnych ustawach, które określają m.in. zasady wykonywania poszczególnych zawodów, np.:

- lekarza i lekarza dentysty (ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty);

- pielęgniarki i położnej (ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej);

- ratownika medycznego (rozdział 2 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym);

- farmaceuty (ustawa z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich);

- diagnosty laboratoryjnego (ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej).

Nie ulega wątpliwości, że świadczenie pracy w ramach umowy o pracę jest najbardziej powszechną formą zatrudnienia. Zarówno personel medyczny jak i niemedyczny może być zatrudniony w podmiocie leczniczym w oparciu o tę formę zatrudnienia (por. artykuł: „Prawo pracy a działalność lecznicza”). Warto podkreślić, że przy wyborze tej formy zatrudnienia należy przestrzegać przepisów prawa pracy oraz mieć na uwadze przepisy szczególne zawarte w ustawie o działalności leczniczej, a dotyczące m.in. czasu pracy pracowników podmiotów leczniczych. W tym miejscu warto wspomnieć, że dla określania norm czasu pracy znaczenie ma to czy dany pracownik wykonuje zawód medyczny czy jest pracownikiem technicznym, obsługi i gospodarczym. Ponadto tylko pracownik zakładu opieki zdrowotnej posiadający wykształcenie wyższe i wykonujący zawód medyczny może zostać zobowiązany do pełnienia dyżuru medycznego czy do zawarcia klauzuli opt-out (szerzej na temat czasu pracy w artykule: „Czas pracy pracowników zatrudnionych w podmiocie leczniczym”). Dodatkowo przy zatrudnieniu pracowniczym w podmiocie leczniczym należy mieć również na uwadze regulacje zawarte w odrębnych ustawach, np. dotyczące wynagrodzenia pracowników wykonujących zawody medyczne (por. artykuł: „Wynagrodzenia pracowników wykonujących zawody medyczne zatrudnionych w podmiotach leczniczych”).

W art. 5 ust. 1 ustawy o działalności leczniczej wskazano, że lekarze i pielęgniarki mogą wykonywać swój zawód w ramach działalności leczniczej na zasadach określonych w ustawie oraz w przepisach odrębnych, po wpisaniu do rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą.

Warto wskazać, że w odniesieniu do pielęgniarek i położnych już sama ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej udziela odpowiedzi na pytanie postawione na wstępie, a mianowicie w ww. ustawie zawarto szczegółowe regulacje dotyczące możliwych form zatrudnienia pielęgniarek i położnych. Zgodnie z art. 19 ww. ustawy, pielęgniarka może wykonywać swój zawód w ramach umowy o pracę, w ramach stosunku służbowego, na podstawie umowy cywilnoprawnej, w ramach wolontariatu i w ramach praktyk zawodowych wymienionych w art. 5 ust. 2 pkt 2 ustawy o działalności leczniczej, tj.:

1. jednoosobowej działalności gospodarczej jako indywidualna praktyka pielęgniarki, indywidualna praktyka pielęgniarki wyłącznie w miejscu wezwania, indywidualna specjalistyczna praktyka pielęgniarki, indywidualna specjalistyczna praktyka pielęgniarki wyłącznie w miejscu wezwania, indywidualna praktyka pielęgniarki wyłącznie w zakładzie leczniczym na podstawie umowy z podmiotem leczniczym prowadzącym ten zakład lub indywidualna specjalistyczna praktyka pielęgniarki wyłącznie w zakładzie leczniczym na podstawie umowy z podmiotem leczniczym prowadzącym ten zakład;
2. spółki cywilnej, spółki jawnej albo spółki partnerskiej jako grupowa praktyka pielęgniarek.

Z kolei w odniesieniu do lekarzy i lekarzy dentystów, ustawa o działalności leczniczej wskazuje w art. 5 ust. 2 pkt 1, iż działalność lecznicza lekarzy może być wykonywana w formie:

1. a) jednoosobowej działalności gospodarczej jako indywidualna praktyka lekarska, indywidualna praktyka lekarska wyłącznie w miejscu wezwania, indywidualna specjalistyczna praktyka lekarska, indywidualna specjalistyczna praktyka lekarska wyłącznie w miejscu wezwania, indywidualna praktyka lekarska wyłącznie w zakładzie leczniczym na podstawie umowy z podmiotem leczniczym prowadzącym ten zakład lub indywidualna specjalistyczna praktyka lekarska wyłącznie w zakładzie leczniczym na podstawie umowy z podmiotem leczniczym prowadzącym ten zakład,
2. b) spółki cywilnej, spółki jawnej albo spółki partnerskiej jako grupowa praktyka lekarska.

W doktrynie wskazuje się, że art. 5 ust. 2 ustawy o działalności leczniczej, poprzez sformułowanie zawarte w tym przepisie: „wyłącznie w przedsiębiorstwie podmiotu leczniczego na podstawie umowy z tym podmiotem" widoczna jest tendencja ustawodawcy do odchodzenia od dominującej do niedawna zasady zatrudniania personelu medycznego na podstawie umów o pracę. Ułatwia on natomiast tworzenie praktyk zawodowych. Ustawodawca wydaje się wręcz promować formę umów cywilnoprawnych, w szczególności z indywidualnymi praktykami zawodowymi, jako podstawy do zatrudniania personelu medycznego (lekarskiego, pielęgniarskiego i położnych) w podmiotach leczniczych (Rek, Tomasz. Art. 5. W: Ustawa o działalności leczniczej. Komentarz, wyd. II. LEX, 2014).

Mając powyższe na uwadze, nie ulega wątpliwości, że lekarze i pielęgniarki prowadzący działalność gospodarczą mogą zawierać umowy cywilnoprawne z podmiotem leczniczym. Ta forma zatrudnienia na pewno jest o tyle bardziej elastyczna, że w jej ramach nie mieści się przestrzeganie przepisów o normach czasu pracy, określonych w ustawie o działalności leczniczej czy przepisów o wynagrodzeniu zasadniczym pracowników wykonujących zawody medyczne. Nie ulega wątpliwości, że w tej formule mogą być zatrudniani również osoby nie wykonujące zawodów medycznych. Kryterium decydującym co do wyboru takiej formy zatrudnienia jest przede wszystkim autonomiczna wola stron. Natomiast należy pamiętać, że stosunek pracy (umowa o pracę) ma pewne konstytutywne cechy, odróżniające go od innych stosunków prawnych i nie może być zastępowany przez umowy cywilnoprawne, tu należy wyróżnić: dobrowolność, osobiste świadczenie pracy, w wyznaczonym miejscu i czasie, podporządkowanie względem pracodawcy, wykonywanie pracy na rzecz pracodawcy ponoszącego ryzyko związane z zatrudnieniem i odpłatny charakter zatrudnienia. Zatem jeżeli zadania wykonywane w ramach umów cywilnoprawnych będą charakteryzowały się ww. cechami powinno się wówczas zawierać umowy o pracę.

Nie ulega wątpliwości, że pielęgniarki, położne (art. 19 ustawy o zawodzie pielęgniarki i położnej) oraz personel niemedyczny mogą również, jako osoby fizyczne, nieprowadzące działalności gospodarczej, zawierać umowy cywilnoprawne z podmiotem leczniczym. W tym zakresie również głównym czynnikiem przemawiającym o wyborze tej formy jest wola stron. Umowa ta oczywiście nie może być zawierana w zamian umowy o pracę.

Powstaje pytanie czy w takiej formule można zawrzeć umowę z lekarzem, ponieważ brak jest w tym zakresie uregulowań prawnych dotyczących podpisywania umów cywilnoprawnych z osobami nieprowadzącymi działalności gospodarczej a wykonującymi zawód lekarza. Nie ulega wątpliwości, że taka umowa może być zawarta z lekarzem nieprowadzącym działalności gospodarczej (https://izba-lekarska.pl/umowa-cywilno-prawna-zawarta-z-lekarzem-nie-prowadzacym-dzialalnosci-gospodarczej/).

Dodatkową formą udzielania świadczeń zdrowotnych w podmiotach leczniczych, przewidzianą w ustawie o działalności leczniczej, jest wolontariat, zawierany pomiędzy „pracodawcą” a wolontariuszem na podstawie porozumienia uregulowanego w art. 44 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Wspomniane porozumienie reguluje zakres i sposób oraz czas świadczenia wolontariatu. Wolontariuszem może być np. lekarz, pielęgniarka, a także osoby uczące się tych zawodów (https://www.zdrowie.abc.com.pl/aktualnosci/udzielanie-swiadczen-zdrowotnych-w-ramach-wolontariatu,21618.html.).